Fort Honswijk is aanvankelijk gebouwd als een gesloten aardwerk met slechts één gebouw: een grote ronde toren met vierverdiepingen en een torengracht er omheen. Na de bouw is de bouwkeet bij de ingang blijven staan en in gebruik genomen als fortwachterswoning. Door onder andere de invoering van het getrokken geschut was men genoodzaakt om een rigoureuze verbouwing op het Fort door te voeren. Dit type geschut was namelijk veel krachtiger en preciezer dan de tot dan toe gebruikte aanvalssystemen, terwijl ook het bereik ervan veel groter was. De verbouwing en uitbreiding hadden onder meer tot doel het uitplaatsen van de artillerie uit de toren om deze vervolgens in andere onderkomens op het Fort onder te brengen. Een ander doel was het creëren van meer en betere onderkomens voor soldaten. Met deze ingreep kwam de gevechtsfunctie van de toren te vervallen. Vanaf dat moment fungeerde de toren samen met de nieuw gebouwde contrescarp als kazerne. Bij de invoering van de brisantgranaat, een voor die tijd zeer krachtig wapen waartegen geen enkel gemetseld gebouw bestand was, waren weer aanpassingen van de verdediging van Honswijk noodzakelijk. Op het Fort zelf zijn toen slechts een paar aanpassingen doorgevoerd. De belangrijkste ingreep betrof het verplaatsen van de artillerie van het Fort naar andere plaatsen in de directe omgeving ervan. Vanaf dat moment vormde het Fort geen artillerie steunpunt meer, maar was het infanterie steunpunt en kazerne voor de in de omgeving gelegerde soldaten.
Beknopte bouwgeschiedenis Fort Honswijk en omgeving
1842- 1844 Sloop boerderij en restanten van de bebouwing van de kom van het dorp Honswijk met vervolgens de aanleg van de singelweg, het graven (in handkracht) van de fortgracht, het opwerpen van de fortwal en de bouw van de inlaat- en inundatiesluis.
1843 Koning Willem II bezoekt het Fort en komt kijken bij de bouw van de voor die tijd indrukwekkende inlaatsluis. Bij dit bezoek geeft hij toestemming om het Fort naar hem te vernoemen: ‘Fort Koning Willem II’
1844-1848 bouw bomvrije geschutstoren met torengracht (3,5 m breed) en ophaalbrug. De toren krijgt een hoogte van 18 m en een diameter van 43 m.
1845-1846 Aanleg Lunet aan de Snel als noodzakelijke ondersteuning van Fort Honswijk. Het wordt aangelegd als gesloten aardwerk zonder gebouwen.
1870 Eerste mobilisatie. Als gevolg van de Frans-Duitse oorlog is het Fort gedurende korte tijd volledig in staat van paraatheid gebracht.
1871-1874 Aanleg nieuw inundatiekanaal met een lengte van ca. 3000 m met tussen 1872-1873 de aanleg van een verdedigingswal met verbindingsweg tussen Honswijk en de Korte Uitweg: de Gedekte Gemeenschapsweg. In de wal komen vier geschutsemplacementen voor 12 kanonnen.
1873-1874 Aanleg Werk aan de Korte Uitweg, op 1 km van Fort Honswijk aanvankelijk als open aarden batterij. In deze periode wordt ook Lunet aan de Snel verbeterd en omgebouwd. Het terrein wordt uitgebreid, de wallen aangepast en er komt een bomvrij gebouw met opslagloods (capaciteit: 88 man, 1 wasvrouw en 10 vuurmonden).
1877-1879 Verbetering Werk aan de Korte Uitweg. Het wordt een gesloten aardwerk en er komt een bomvrije kazerne met remise en ernaast een wachterswoning.
1878-1884 Grootschalige aanpassingen Fort Honswijk: afbraak bovenste verdieping geschutstoren; bouw contrescarpgalerij, monumentaal poortgebouw, munitiewerkplaats, diverse remises met verbruiksmagazijn en een nieuwe fortwachterswoning.
1885 Bouw dubbele kazemat aan de noordoost kant van het Fort ter verdediging van de inlaatsluis en bouw kazemat tegen de contrescarpgalerij aan de zuidzijde ter verdediging van de Lek. De kazematten zijn gebouwd in het kader van de modernisering van het Fort.
1886 Demping restant torengracht en sloop ophaalbrug.
1902-1904 Bouw van vier cement betonnen schuilplaatsen voor artillerie in de Gedekte Gemeenschaps-weg.
1907 Realisatie 18 betonnen munitienissen in de Gedekte Gemeenschapsweg.
1909 Aanleg Batterij aan de Noorder Lekdijk, bestemd voor 6 kanonnen.
1914-1918 Tweede mobilisatie als gevolg van de Eerste Wereldoorlog.
1914-1918 Tijdens de Tweede mobilisatieperiode wordt de voorpost Honswijk aangelegd: dubbele loopgravenstelling Werk aan de Groeneweg met 34 grond gedekte groepsschuilplaatsen type 1918.
1915 Na één jaar mobilisatie wordt op het Oranjeplein van Fort Honswijk een herinneringsmonument met lindeboom geplaatst.
1935-1938 Fort Honswijk wordt ingericht om dienst te doen als interneringskamp voor politieke Duitse vluchtelingen (communisten). Hierover is door RTV Utrecht een item opgenomen met Maarten van Rossum in de hoofdrol (klik hier).
1939-1940 Derde mobilisatie Stelling Honswijk als gevolg van dreiging Tweede wereldoorlog.
1940 Tankgracht voor het Werk aan de Groeneweg; groepsschuilplaatsen type P en G-kazematten.
1940-1945 Fort Honswijk wordt door de Duitsers bezet en in gebruik genomen als wapen en munitie verzamel- en opslagplaats. De ingezamelde wapens en munitie werden hier bewerkt en vervolgens, voornamelijk met gevorderde paard en wagens, vervoerd naar de haven van Wijk bij Duurstede om vandaar per schip naar Duitsland te worden gebracht. Soms werden overtreders van de Duitse regels hier tijdelijk gevangen gezet in afwachting van hun overplaatsing naar een andere gevangenis.
1945-1949 Honswijk fungeert als gevangenenkamp voor NSB’ers, Nederlandse leden van de SS en enkele beruchte beulen van Kamp Amersfoort. Er heerst de eerste jaren een zwaar regime en een sfeer van vergelding.
1949-1968 Fort Honswijk in gebruik bij de Koninklijke Luchtmacht (KLu); Er wordt onder andere een nieuwe munitiewerkplaats gebouwd en barakken/nissenhutten als slaapplaats voor soldaten.
1959-1960 Bouw betonnen kokerschietbaan voor boordwapens van vliegtuigen. De kokerbaan wordt in 1961 door prins Bernard officieel geopend.
1968-1996 Fort Honswijk in gebruik door de Koninklijke Landmacht voor munitierenovatie werkzaamheden en opslag munitie. In die periode wordt ook een nieuwe munitiehaven aangelegd en worden andere gebouwen gerealiseerd.
1996-2000 In die periode wordt het Fort gebruikt door de EOD. Daarna wordt het buiten gebruik gesteld en kan de natuur zijn gang gaan.
2013 Het Fort overgedragen van Defensie naar het ministerie van Economische Zaken.
2016 De gemeente Houten neemt het Fort over van het ministerie van Economische Zaken en start een zoektocht naar een nieuwe passende bestemming.